Từ mái nhà số 4

Hà Nội có nhiều ngôi nhà thật đặc biệt gắn với những dấu mốc của cách mạng Việt Nam. Đó là nhà số 5D Hàm Long - nơi thành lập Chi bộ Cộng sản đầu tiên tháng 3/1929 với các đồng chí Ngô Gia Tự, Nguyễn Đức Cảnh, Nguyễn Phong Sắc, Trần Văn Cung… Đó là ngôi nhà 90 Thợ Nhuộm-nơi Tổng Bí thư đầu tiên Trần Phú đến ở tháng 5 năm 1930 đồng thời viết Dự thảo Luận cương chính trị. Đó là ngôi nhà lịch sử 48 Hàng Ngang-nơi Chủ tịch Hồ Chí Minh viết Tuyên ngôn độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa tháng 8/1945. Nhà số 8 Lê Thái Tổ-nơi ở của Bác Hồ những ngày đầu kháng chiến chống thực dân Pháp…

Ngôi nhà số 4, Lý Nam Đế là cái nôi của nhiều nhà văn Quân đội.

Phố nhà binh Lý Nam Đế cũng có một ngôi nhà chỉ cần nhắc đến tên là người yêu văn chương cả nước nhiều thế hệ đều biết đến. Đó là ngôi nhà số 4 - một địa chỉ văn học lớn - nơi các thế hệ nhà văn từ tiền chiến, chống Pháp, chống Mỹ, thời đổi mới đến hôm nay. Từ mái nhà số 4, các nhà văn vào chiến trường, chiến đấu, sáng tác văn học và hy sinh như Nguyễn Thi. Nhân vật trở thành Anh hùng và nhà văn cũng trở thành Anh hùng cũng là điều thật đặc biệt. Từ mái nhà số 4, văn chương đồng hành cùng nhân dân, chiến sĩ cả nước đã trên nửa thế kỷ.

Tạp chí Văn nghệ quân đội là tạp chí sáng tác văn học và bình luận văn học nghệ thuật, xuất bản từ năm 1957 với Ban biên tập đầu tiên là những tên tuổi như: Văn Phác, Thanh Tịnh, Vũ Cao, Từ Bích Hoàng, Hữu Mai, Hồ Phương, Nguyễn Thi, Nguyễn Khải, Nguyễn Trọng Oánh, Lưu Trùng Dương, Nguyên Ngọc, Phùng Quán, Mai Văn Hiến (họa sĩ), Đỗ Nhuận (nhạc sĩ), Hà Mậu Nhai, Xuân Thiêm, Vũ Sắc, Phác Văn, Minh Giang, Tạ Hữu Thiện… Đây không chỉ là nơi hội tụ của các thế hệ nhà văn quân đội mà còn là địa chỉ quen thuộc của các cây bút trong cả nước, là diễn đàn tin cậy của nhà văn Việt Nam.

Trong những năm chiến tranh chống Mỹ ác liệt, Tạp chí luôn có mặt ở các mặt trận. Ở đâu có bộ đội, ở đó có Văn nghệ quân đội. Bộ đội đọc Văn nghệ quân đội trên đường hành quân, bên cánh võng, trong căn hầm dã chiến hoặc giữa hai trận đánh. Nhiều cuốn Văn nghệ quân đội do bom đạn đã xém lửa, đôi khi thấm máu bộ đội vẫn chuyền tay nhau đọc. Có thể thấy, thật rõ ràng, những trang văn, trang thơ trên Văn nghệ quân đội đã luôn đồng hành với nhân dân và chiến sĩ suốt chặng đường đánh giặc.

Ngôi nhà số 4 - mái ấm văn chương của đội ngũ văn nghệ sĩ quân đội luôn nhớ đến và biết ơn tới sự lãnh đạo của Đảng, Quân đội, sự lãnh đạo trực tiếp của Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam. Đặc biệt, đồng chí Đại tướng Nguyễn Chí Thanh - Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị đầu tiên là người quyết định phân ngôi nhà số 4 cho Văn nghệ quân đội. Đại tướng luôn dành tình cảm đặc biệt cho các nhà văn quân đội. Nhiều khi, Thủ trưởng lặng lẽ đến thăm các nhà văn, lắng nghe, san sẻ và truyền lửa cho đội ngũ văn nghệ sĩ. Nối tiếp truyền thống tốt đẹp ấy, các thủ trưởng Tổng cục Chính trị các thời kỳ luôn sâu sát, động viên, khích lệ, coi Văn nghệ quân đội như một kênh thông tin văn học chuẩn mực và tin cậy.

Văn nghệ quân đội có nhiều nhà văn được Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật như: Nguyễn Thi, Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Hồ Phương, Hữu Thỉnh, Xuân Thiều và hàng chục nhà văn khác được Giải thưởng Nhà nước, Giải thưởng Hội Nhà văn, Giải thưởng văn học Bộ Quốc phòng và các Giải văn học quốc tế (Bông Sen, Asean, Sông Mêkông). Những tên tuổi như: Thanh Tịnh, Vũ Cao, Xuân Thiều, Nguyễn Trọng Oánh, Nguyên Ngọc, Nguyễn Chí Trung, Dũng Hà, Mai Ngữ, Nhị Ca, Thu Bồn, Bùi Minh Quốc, Triệu Bôn, Lê Lựu, Hữu Thỉnh, Nguyễn Thị Như Trang, Vương Trọng, Anh Ngọc, Nguyễn Đức Mậu, Hồng Diệu, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Khắc Trường, Ngô Thảo, Vương Trí Nhàn, Thanh Quế, Trung Trung Đỉnh… Văn nghệ quân đội cũng là tạp chí văn chương đầu tiên, duy nhất hiện nay được phong tặng danh hiệu Đơn vị Anh hùng LLVT và cũng là một trong không nhiều tờ báo có phóng viên được truy tặng danh hiệu Anh hùng, đó là nhà văn, liệt sĩ Nguyễn Thi.

 Điều này càng khẳng định đội ngũ các nhà văn quân đội luôn bám sát cuộc sống chiến trường, trực tiếp chiến đấu và hi sinh cùng với nhân dân và chiến sĩ.

Thế hệ lãnh đạo của Văn nghệ quân đội đầu tiên phải kể đến Văn Phác, Thanh Tịnh. Thiếu tướng, nhà văn Văn Phác sau đó đảm đương cương vị Phó Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị, tiếp đó ông làm Bộ trưởng Bộ Văn hóa. Ở Văn Phác thể hiện rõ bản lĩnh chính trị và tầm nhìn văn hóa sâu rộng, những nền tảng, cốt cách chính yếu hình thành lên Văn nghệ quân đội. Ông làm Chủ nhiệm Văn nghệ quân đội từ 1957-1963.

Tổng Biên tập Thanh Tịnh - một nhà thơ nổi tiếng từ thời tiền chiến cùng với Lưu Trọng Lư, Hàn Mặc Tử, Thế Lữ, Xuân Diệu, Huy Cận… đồng thời là bạn học đồng hương với Đại tướng Nguyễn Chí Thanh - một con người cũng rất đặc biệt trong ứng xử với các văn nghệ sĩ quân đội trong những năm Thanh Tịnh làm Tổng Biên tập.

Tổng Biên tập Vũ Cao đảm đương cương vị này từ năm 1970-1977. Thời kỳ này các nhà văn vào chiến trường và từ chiến trường trở về rất đông đúc. Đó là những: Nguyễn Trọng Oánh, Xuân Thiều, Nguyễn Chí Trung, Nam Hà, Xuân Sách, Nguyễn Minh Châu, Mai Ngữ, Lê Lựu, Hữu Thỉnh, Triệu Bôn, Nguyễn Thị Như Trang, Bùi Minh Quốc, Thanh Quế, Nguyễn Bảo, Duy Khán, Phạm Ngọc Cảnh, Anh Ngọc, Nguyễn Đức Mậu, Vương Trọng, Gia Dũng, Chu Lai, Nguyễn Trí Huân, Nguyễn Khắc Trường, Khuất Quang Thụy, Trung Trung Đỉnh, Ngô Vĩnh Bình…

(Còn nữa)

Phùng Văn Khai