Bảo tàng Báo chí Việt Nam: Từ sắp chữ chì đến kỷ nguyên số
QPTĐ-Tọa lạc trên tuyến phố Dương Đình Nghệ, một con phố khá sầm uất của Thủ đô Hà Nội, Bảo tàng Báo chí Việt Nam hiện lên như một không gian ký ức sống động, nơi lưu giữ những dấu ấn lịch sử của ngành báo chí Việt Nam. Với lối kiến trúc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, Bảo tàng đã xây dựng nên một không gian trưng bày đầy màu sắc, tạo sự thích thú cho người xem, đặc biệt là các bạn trẻ đến thăm quan. Diện tích trưng bày chính của Bảo tàng rộng gần 1.500m2 được chia thành các giai đoạn của báo chí Việt Nam từ 1865 đến nay, mỗi phần là một chặng đường phát triển. Mỗi hiện vật đều mang những ý nghĩa lịch sử thiêng liêng của báo chí Việt, là những câu chuyện xúc động được viết bằng mồ hôi và cả sinh mệnh của những người làm báo cách mạng.
Những viên gạch đầu tiên
Mở đầu là giai đoạn 1858-1925, ở thời kỳ này, báo chí Việt Nam còn trong lòng báo chí thuộc địa, chịu ảnh hưởng sâu sắc của thực dân Pháp. Thời gian đầu, báo chí phát triển mạnh mẽ ở miền Nam, bởi lẽ đây là nơi hội tụ 3 yếu tố căn bản để xuất hiện báo chí, bao gồm: Văn tự (chữ quốc ngữ), sự phát triển của các kỹ thuật in ấn hiện đại và sự xuất hiện của các đối tượng độc giả. Bên cạnh các tờ báo chuyên về mảng thời sự, chính trị, công vụ như Gia Định Báo (1865), cũng tồn tại những tờ báo với phong cách nội dung hướng tới các đối tượng độc giả riêng như: Nông Cổ Mín Đàm chuyên về kinh tế; Thông Loại Khóa Trình chuyên về văn hóa, Phụ nữ Tân Văn-báo Phụ nữ, Nam Kỳ địa phận báo về công giáo…
Dù phát triển chậm hơn so với báo chí miền Nam, nhưng báo chí miền Bắc có những ưu thế về bề dày văn hóa, lịch sử, đội ngũ trí thức có nhu cầu sử dụng báo chí làm công cụ đấu tranh văn hóa, xã hội lớn, tạo tiền đề để báo chí phát triển mạnh mẽ sau này. Nhìn chung, thời kỳ này, báo chính thống vẫn nằm trong vòng kiểm soát của chính quyền Pháp, nhưng có thời điểm đã hình thành một số báo khuynh tả với tiếng nói chống đối chính quyền thực dân đã ra đời. Một số nhà báo-chính trị gia có tầm ảnh hưởng lúc bấy giờ như Nguyễn An Ninh, Phan Văn Trường, Nguyễn Khánh Toàn, Trần Huy Liệu đã cho xuất bản các tờ báo: La Cloche Fêlée (Tiếng Chuông Rè), L’Annam, Người Nhà quê, Đông Pháp Thời Báo… thể hiện tương đối rõ lập trường của mình đối với các vấn đề độc lập dân tộc.
Khi ngòi bút trở thành “vũ khí” đấu tranh
Năm 1925, Báo Thanh Niên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập chính thức trở thành tờ báo cách mạng đầu tiên tại Việt Nam, tờ báo này chính là ngọn đuốc soi đường cho báo chí cách mạng Việt Nam hình thành và phát triển. Các tờ Tranh Đấu, Tin Tức, Dân Chúng... đồng loạt lên tiếng đấu tranh giải phóng dân tộc, truyền cảm hứng cách mạng. Trong giai đoạn báo chí cách mạng Việt Nam 1925- 1945, báo chí luôn là cơ quan ngôn luận của tổ chức cách mạng và đấu tranh mạnh mẽ với những xu hướng tư tưởng đối lập. Từ báo Thanh Niên (1925) đến báo Cờ Giải Phóng (1945), trong 20 năm ấy, báo chí cách mạng từ một tờ báo khổ nhỏ, biên tập và in số lượng ít, từ nước ngoài đưa về nước, đến tháng Tám năm 1945, đã có gần 400 tờ báo và tạp chí in ở trong nước với số lượng lớn. Kỹ thuật in ấn trong thời kỳ này cũng rất phong phú và đa dạng, từ in thạch đến in li-tô, ty-pô, các số báo của một tờ cũng không đều nhau, loại giấy to, nhỏ, tốt, xấu không thống nhất, kỹ thuật in còn kém, tờ rõ, tờ bị nhoè. Nhìn chung báo chí giai đoạn này được coi trọng và phát huy thế mạnh, thật sự trở thành vũ khí sắc bén và hiệu quả, góp phần tạo nên những thắng lợi to lớn trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 và thúc đẩy tiến trình phát triển đất nước.
Từ 1945-1954, cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp ở nước ta diễn ra đầy căng thẳng và ác liệt, vì vậy việc xuất bản và in các ấn phẩm của nhiều tờ báo như: Cờ Giải phóng, Sự thật, Cứu quốc, Vệ quốc quân… rất khó khăn, gian khổ và thiếu thốn đủ bề, song báo chí vẫn hoạt động sôi nổi, tác động tích cực vào đời sống kháng chiến.
Kháng chiến chống Pháp kết thúc thắng lợi, báo chí nước ta tạm thời chia thành 2 miền với nhiệm vụ chiến lược kháng nhau nhưng cùng chung một nhiệm vụ đánh đổ đế quốc Mỹ và tay sai, hoàn toàn thống nhất đất nước. Miền Bắc phát triển mạnh mẽ về báo in, báo ảnh và truyền hình. Đài tiếng nói Việt Nam đã có bước chuyển mình ấn tượng khi thực hiện thành công buổi phát sóng truyền hình đầu tiên chỉ bằng chiếc camera “ngựa trời” cùng cột ăng ten cao hơn 50m được chắp vá từ những linh kiện thiết bị điện tử cũ, đánh dấu sự ra đời của truyền hình ở miền Bắc. Trong khi đó, báo chí cách mạng tại miền Nam hoạt động bí mật, ẩn mình dưới hầm trú ẩn, rừng sâu... Những hiện vật như thẻ nhà báo bị cháy xém, máy ảnh Kodax lõm do sức ép bom hay bài viết trên giấy học trò đều trở thành chứng tích thời cuộc.
Sau khi thống nhất đất nước, báo chí nước ta ngày càng phát triển nhanh về số lượng và chất lượng, hình thành hệ thống thông tấn , báo chí, phát thanh, truyền hình, báo điện tử, báo đa phương tiện. Bảo tàng giới thiệu các thiết bị quay phim thời kỳ đầu, những giao diện báo điện tử thô sơ đầu thập niên 2000 cùng những mô hình báo chí tương tác số thể hiện bước chuyển mình mạnh mẽ trong kỷ nguyên số.
Trong thời đại công nghệ số lên ngôi, báo chí trong nước đã kịp thời nắm bắt những xu thế của báo chí thế giới, các loại hình báo chí được thực hiện với nhiều thể loại bắt mắt, thu hút người đọc. Các tòa soạn hội tụ với những phương thức truyền thông đa phương tiện, hiện đại và hấp dẫn, đang dần thay thế những tòa soạn truyền thống, vốn ngày càng trở nên đơn điệu và kém linh hoạt. Tính đến thời điểm hiện tại, dù có nhiều thay đổi về hình thức, cách thức hoạt động, song báo chí vẫn luôn giữ vững được vai trò quan trọng của mình trong việc cập nhật, theo sát và chuyển tải kịp thời tình hình thời sự, đời sống -xã hội; góp phần thúc đẩy, mở rộng vốn tri thức, làm dồi dào và phong phú thêm những giá trị tinh thần cho đông đảo quần chúng nhân dân.
Bảo tàng giống như một thước phim sống động, tái hiện chân thực từng chặng đường phát triển của nền báo chí nước nhà. Hơn 700 hiện vật tiêu biểu được trưng bày, thể hiện tiến trình của lịch sử báo chí Việt Nam, từ một nền báo chí được thai nghén và hình thành trong lòng thuộc địa, báo chí Việt Nam đã trải qua những thăng trầm, biến động tương ứng với các giai đoạn phát triển của lịch sử dân tộc cho đến giai đoạn bứt phá, vươn mình phát triển kỷ nguyên số. Dẫu còn nhiều thách thức và khó khăn phía trước, nhưng ta hoàn toàn có thể đặt niềm tin vào một thế hệ những nhà báo có đủ tài năng, tâm huyết, tinh thần dũng cảm, sáng tạo sẽ tiếp tục kế thừa và phát huy những thành tựu đã đạt được từ các thế hệ đi trước để tiếp tục hoàn thành xuất sắc hơn những mục tiêu, sứ mệnh to lớn của báo chí quốc gia trong tương lai.
Thái An
